Afscheid nemen bestaat niet...

Met een laatste tocht naar Ha Giang afgelopen weekend laat ik nu drie maanden filmen bij operatieprojecten achter me. Een laatste blik op patientjes, die drie weken eerder zijn geopereerd, om te controleren of alle wonden goed geheeld zijn, of er nieuw gips kan worden aangebracht en of de conditie van de kleintjes goed genoeg is om op eigen kracht (thuis) verder te kunnen herstellen. Beetje vreemd was het wel om de laatste minuten van de laatste tape te zien ingaan. Nog bevestigender was het toen Jo en ik afscheid moesten nemen van Mr An, Vietnamese coordinator van de projecten, die achterbleef voor andere werkzaamheden. Deze kerel heeft vele deuren geopend voor mij, en voor mijn camera. Hierdoor heb ik vele nieuwe inzichten gekregen, zowel op het vlak van de lokale structuren als op het vlak van ontwikkelingssamenwerking. Ik mag alles nog eens dunnetje overdoen in de montagekamer, waar ik ga proberen een zo compleet mogelijke indruk te geven van wat ik allemaal gezien heb afgelopen tijd. Mocht ik daarmee onverhoopt op de Oscars terecht komen, dan wil ik bij deze vast wat mensen bedanken die bij hebben gedragen aan de onvergetelijke tijd die ik heb gehad:

- Jo, voorzitter van CSVN
- Myrna, voor de inspirerende drie maanden dat ik in haar huis heb mogen wonen
- Mr An, voor zijn kennis, passie en gedrevenheid
- Phuong, voor de reisadviezen tussendoor
- De dokters, voor het meekijken over hun schouder en de gezelligheid tussendoor
- De chauffeurs, voor het (op hun manier) veilig rondrijden van Hanoi naar project

Wat ik verder ga missen van Vietnam? De noedelsoepjes (Pho voor de insiders) in de morgen, de fantastische berglandschappen, de kleurrijke minorities, de kids van de operatieweken, de Highlands caramel cheesecake/ chocolate cointreau cake (sorry, kan niet kiezen) en de iced cappuccino’s, de wekelijkse manicures/pedicures, het fietsen door Hanoi, sticky rice, Bia Tuoi, en ik vergeet vast nog een paar dingen maar die vertel ik wel als ik terug ben…..

Bij het achterlaten van iets ga je meestal tegelijkertijd iets nieuws tegemoet. In mijn geval is dat een nieuw avontuur bij een andere organisatie dan Don Bosco, waar ik het eerste gedeelte van mijn videoproject heb doorgebracht. Door enkele veranderingen in het medewerkersbestand van Don Bosco, een bijbehorende video/audio studio die volledig tot de grond toe is afgebrand door een blikseminslag afgelopen mei (toen ik net weer naar Vietnam was vertrokken) en een netwerkfunctie van oud-medewerkers zijn mijn naam en project terecht gekomen bij een organisatie die zich bezighoudt met creatieve therapie om getraumatiseerde straatkinderen hun zelfrespect en zelfvertrouwen terug te geven. Toeval treft dat dit net die organisatie betreft waar ik bij de grote zus heb gesolliciteerd voor een baan net voordat ik deze reis ging maken. Zou wel grappig zijn als ik hier uiteindelijk mijn reis kan afsluiten…..

Toen ik in het vliegtuig zat naar Bangkok, en naar Phnom Penh kreeg ik even de impressie dat ik weer op het vliegtuig was gestapt naar huis. Naar Amsterdam. Ik heb de afgelopen tijd zoveel meegemaakt en ervaren dat ik het niet eens erg zou vinden om weer op Schiphol te landen. Maar ik was blij dat die tiid nog niet was aangebroken, toen ik in de tuktuk op weg was naar Phnom Penh city. Om me heen zag ik zoveel lachende gezichten, zoveel levensenergie dat er vanzelf een brede glimlach op mn gezicht verscheen. Ik zakte achterover en liet al die vriendelijkheid over me heenkomen, en bedacht me dat er altijd wel een tijd komt om naar huis te gaan, maar dat er maar eenmaal een tijd is om hier van te genieten. En dat is precies wat ik de komende 6 weken ga doen.

De schoonheid van pijn

Naast dat ik meeging met twee operatieprojecten in noord Vietnam werd ik ook uitgenodigd om een kijkje te nemen bij patientjes die in eerdere operatieprogramma's geholpen zijn. Jo (voorzitter van Child Surgery), An (zijn Vietnamese partner) en ik zijn drie verschillende provincies doorgekruist waarbij we vaak in een vrieskist aankwamen omdat het de chauffeur comfortabel leek om met de tropische temperaturen buiten de airco binnen op -20 te zetten (dan ga je toch lekker in Nederland wonen mafkees). Daarnaast was het nog maar de vraag of we aan zouden komen want we hebben meer op de andere weghelft gereden dan op die van ons. Vast een praktijkdingetje maar ik blijf in dit geval toch liever binnen de lijntjes (trauma van de kleurplaten met Sinterklaas). Ik had dan nog het geluk dat we vooral over hoofdwegen zouden rijden omdat we een afspraak met de patientjes hadden in de stad. Zelf wilde ik graag bij de kinderen thuis een kijkje nemen, om te zien onder welke omstandigheden ze wonen en wat de operatie heeft veranderd in hun leven maar dit werd door twee redenen bemoeilijkt:

1. De kinderen en hun families wonen op-de-hei (de) ver weg (soms 100 km plus) van de plaatselijke hoofdsteden waardoor het moeilijk was om meerdere kinderen te zien binnen een dag. Daarom werden enkele kinderen 'uitgenodigd' om naar een verzamelplek te komen. Deze reden betekent echter ook dat er minder kinderen dan verwacht kwamen opdagen, hoofdzakelijk omdat een aanzienlijk gedeelte van de afstand te voet moet worden afgelegd (en met twee voormalige klompvoeten gaat dat nog steeds niet van een leie dakje) en wij slechts een bepaalde tijd hadden om ze te ontmoeten .

2. Zonder de overheid kom je nergens (dat zou je in Nederland eens moeten zeggen...). Ons bezoek aan de provincie en al helemaal aan de piepkleine communes moet ver van tevoren aangekondigd worden anders kun je die mooie plannen wel vergeten. Twee van de drie provincies waren gelukkig redelijk flexibel in de regelgeving (lees: netwerken) zodat wij toestemming kregen om zowel enkele patientjes thuis te bezoeken als patientjes uit te nodigen op het provinciale kantoor (dat gebeurde dan door de overheid die tenminste wist waar de kinderen 'verscholen' waren). De uitnodiging die wij op onze beurt van de overheid kregen ging gepaard met een hoop officieel gedoe, zoals Vietnamese vergaderingen en diners waar wij als Westerlingen nou niet bepaald van gaan watertanden. Enkele lekkernijen die ik zoveel mogelijk heb geprobeerd te negeren: kuikenembryo (het kleine vogeltje is dan half meegekookt in het ei...niet bepaald een aanrader voor vegetariers), zwoerd (ook 'afgezwoeren'..), reepjes ingewanden en pezen (die kunnen beter als flosdraad gebruikt worden trouwens..) en allerlei stukken van allerlei beesten die ik niet eens kon thuisbrengen (puntje voor in het achterhoofd: Vietnamesen eten echt ALLES). Mijn moeder heeft me geleerd om alles in ieder geval 1 keer te proberen, dus met beleefde glimlach knikte ik dan maar naar de gastvrouw die de overvloed aan eten graag aan ons kwijt wilde. Maar nog voordat ik het gedeponeerde wel en wee door mn keel had weten te krijgen lag er alweer een nieuwe poot van het een of ander in mn bakje. Gelukkig konden we wat verdrinken in de rijstwijn die, voorafgaand aan ontelbare onbegrijpelijke toast in het Vietnamees, ruiterlijk werd geschonken. Ook hier was de glimlach voldoende om de boel niet te stagneren. Ik zie het maar als een soort inburgeringscursus voor Westerlingen...

Natuurlijk was deze kwelling kwart niet zo erg als de tocht die enkele kinderen hadden gemaakt om ons te bezoeken. Twee patientjes, die al de leeftijd van 15 hadden bereikt, waren beiden in eerdere operatieprojecten aan klompvoeten geopereerd. Ondanks dat de voeten er nu een stuk beter uitzagen dan voorheen was het vervelende dat ze allebei nog steeds moeite hadden met lopen. De doelstelling van Child Surgery is om deze kinderen een eenmalige operatie aan te bieden mits de handicap zo gecompliceerd is dat meerdere operaties zijn vereist. Nou, dat was hier wel het geval en dan is het alleen maar goed dat dit zo snel mogelijk bekend is zodat er direct actie kan worden ondernomen. Andere patientjes waren er wel enorm op vooruit gegaan en konden vitale lichaamsfunctie weer gebruiken. Het resultaat had echter nog optimaler kunnen zijn als er meer aandacht aan (kortdurige) revalidatie/ fysiotherapie zou worden gegeven. Het buigen en strekken van verbrande lichaamsdelen houdt de huid soepeler en maakt de spieren sterker. Maar therapie in de stad is een haast onmogelijk oplossing en het is ook knap lastig als je dat aan de onervaren ouders overlaat. Hieruit blijkt dat revalidatie weer van een heel andere orde is maar zeker zo belangrijk voor een operatieproject als deze.

Daarentegen was een van de meest positieve momenten te zien hoe natuurlijk en spontaan een meisje dat 4 keer (!) geopereerd was aan brandwonden op armen en handen zich weer kon gedragen tussen familie en vrienden. Bij haar hebben we een huisbezoek kunnen doen wat leidde door een prachtig landschap met uitgestrekte grasgroene rijstvelden, met tandenstokers aan elkaar geregen bruggen, stromende beekjes zonder zebrapad en kleurrijke dorpjes. Als je die voor- en na tegen elkaar uitzet snap je de impact die een vrij eenvoudige operatie met zich mee kan brengen. Maar ja, it's all about the money! Maar daar kunnen wij als Westerlingen tenminste op inspringen (hint hint http://www.childsurgery-vietnam.org.../ sorry moest er toch een keer van komen)..

Geld kan ik ze zelf helaas niet bieden dus ik ga nog even vrolijk door met het volschieten van tapes. Aankomend weekend laatste tripje naar Ha Giang voor de aftercheck en dan weer terug naar Cambodja! Daar zijn weer nieuwe ontwikkelingen maar dat vertel ik pas als het helemaal rond is...belooft in ieder geval veel goeds voor mn filmproject daar....

Ze girwl in heavon (oftewel een engel)

Na Lao Cai was het de beurt aan Ha Giang om onze operatieweek te ontvangen. Het team van deze week was groter dan vorige keer, maar het overgrote deel kende ik nog. Nu was ook Jo Koster mee, de voorzitter van Child Surgery Vietnam via wie ik bij dit project gekomen ben. Ook kwam het Vietnamese Institute for Education and Science mee, die in Ha Giang een twee-jarig project uitvoert gericht op early intervention. Early intervention staat voor het zo vroeg mogelijk onderkennen van handicaps om ergere problemen te voorkomen. Goed om te zien hoe verschillende organisaties elkaar kunnen aanvullen om zo een groter deel van een breder proces aan te kunnen pakken.

Het ziekenhuis leek qua structuur op dat van Lao Cai en ook de setting was grotendeels hetzelfde: screeningsruimte, wachtruimte voor operaties (gang buiten), aantal operatiekamers, vercouverkamer en slaapzaal. Wederom had ik toegang tot alle kleine kamertjes om het hele proces vast te leggen op camera. Hoe dat proces er dan aan toegaat? Allereerst wordt er begonnen met een laatste screening door de artsen die kijken of een operatie van een handicap mogelijk is in dit programma. Zeer complexe gevallen worden doorgestuurd naar Hanoi of worden -tot grote teleurstelling- afgewezen omdat operatief niets meer aan de handicap gedaan kon worden. Op basis van de screening werd een operatieschema opgesteld waarbij de moeilijkste gevallen in de ochtend worden gepland en de meer routine gevallen na de lunch. Het viel me op dat er tijdens deze week meer kennisoverdracht was van de artsen van ons operatieteam naar de artsen van het lokale ziekenhuis. Er werd meer uitgelegd, meer besproken en meer overgedragen in de operatiekamer. Wat er precies gezegd werd weet ik niet, want ik spreek nog steeds geen Vietnamees (en de meeste artsen geen engels getuige het feit dat een lieve arts een engel omschreef als 'ze girwl in heavon'). Wel denk ik veel interesse vanuit de lokale artsen te hebben gezien, wat mogelijkheden geeft voor de toekomst. Na de operatie werden de afgeplakte en in streepjespakken gehesen kinderen met infuus en al naar de vercouverkamer gedragen (dat is dus in de armen hier!) waar ze na gemiddeld 10 minuten het op een brullen zetten (begrijpelijk natuurlijk) ten overstaan van hun radeloze ouders. Eenmaal tot rust bedaard (die morfineshot van 10 mg kan er iets mee te maken hebben) worden ze dan overgedragen (alweer) naar de grote slaapzaal waar ongeveer 100 mensen (kinderen en ouders) op een 15-tal bedden huizen voor enkele dagen. Ik weet dat Vietnam een collectivistische cultuur heeft maar ze kunnen ook overdrijven....

Ook al was dit de tweede keer dat ik in aanraking kwam met gehandicapte kinderen, echt wennen doet het niet. De camera houdt voor een groot deel afstand, maar hoe moeilijk is het om niet geraakt te worden door baby's en peuters die van top tot teen (als ze die nog hebben tenminste) verminkt zijn. Het zou zeker schelen als je gewoon het geluid van het voortdurende huilen en krijsen uit kan zetten, net als bij de TV, maar die optie heb je in dit geval niet. Nu zou het logisch zijn als je concentratie volledig in beslag zou worden genomen door het overdonderende volume, toch werd mijn aandacht vooral getrokken door de kinderen die geen geluid maakten. Deze kinderen, sommigen niet eens een smurf hoog (en dat zeg ik, moet je nagaan..) lieten alle spanning, angst en pijn gewoon over zich heen gaan, alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Alsof ze een aflevering van Sesamstraat zaten te kijken (voor onze begrippen dan). Zij leren al op zo'n jonge leeftijd omgaan met situaties waar wij alleen maar televisieprogramma's en films over kunnen maken. Dan wordt toch wel duidelijk voor wie die programma's en films gemaakt worden...Maar goed, dat stukje kennisoverdracht kan ook weer positieve dingen in beweging zetten en daar ben ik groot voorstander van.

Een brug bouwen

Enkele weken ben ik nu in Hanoi neergestreken. Doordat het laatste operatieproject is uitgesteld heb ik geruime tijd gehad om de stad te verkennen. Wat doe je dan zoal om iets van het leven hier mee te krijgen? Beetje lezen, koffie drinken, museumpje doorslenteren, shoppen, biertje drinken, filmpje maken, stappen, uitslapen, filmpje kijken, verhaaltjes schrijven, rondfietsen, verdwalen (de laatste twee horen bij elkaar overigens), thee drinken op de stoep, hardlopen, fashionshows afgaan, eetstalletjes ontdekken, nog meer koffie drinken, slapeloze nachten, uit mn neus eten, stroomuitvallen overleven bij 45 graden Celcius etc (niet per se in deze volgorde bij nader inzien)....

Een aantal activiteiten onderneem ik alleen (ik wil liever niet met andere mensen uit mijn neus eten) en andere doe ik samen met mensen die ik hier ben tegengekomen. Zo ga ik regelmatig koffie drinken en stappen met aantal Vietnamese studenten, die ik heb leren kennen via iemand in Nederland. Heel grappig, was een keer aan het eten in een restaurant toen een ober hoorde dat ik naar Vietnam zou gaan en me het nummer van zijn vriendinnetje (Lenn) in Hanoi gaf. Zij heeft 4 jaar in Amsterdam gestudeerd dus zij wist wel wat ze met een Amsterdammer aan moet. Ik haar dus gebeld en blijkt superleuke meid te zijn, dus nu maken we elk weekend de stad onveilig met een groepje likeminded people. Toevallig gaat zij volgende week weer voor twee jaar naar Amsterdam om daar een master te doen dus de volgende keer (na dit weekend) dat ik haar ga zien zal in Amsterdam zijn...

In eerste instantie was ze van plan om een baan in Hanoi te zoeken waar ze met haar International Business & Marketing studie terecht zou kunnen. Je zou denken dat iemand die in het buitenland heeft gestudeerd een stapje voor heeft op de rest, nou dat werkt hier dus heel anders. Het begrip Viet kieu ( overseas Vietnamese) kan hier verduidelijking scheppen. Vietnamesen die een tijd lang of permanent in het buitenland wonen worden gezien als Vietnamesen die hun land hebben verlaten (lees: verraden) en krijgen eenmaal terug een secundaire behandeling van de locals. Ook wijkt het taalgebruik van overseas Vietnamesen af van de lokale toon wat ook weer voor een onmiskenbare kloof zorgt. Dat een studie in het buitenland eerder handicap kan zijn dan meerwaarde blijkt uit het verhaal dat Lenn mij vertelde over haar sollicitatie bij een grote Vietnamese bank. In plaats van dat zij duidelijk kon maken waarom zij geschikt zou zijn voor the job, werd het eerder een verhoor waarin zij zichzelf met hand en tand moest verdedigen. De interviewer was een Vietnamees van gemiddelde leeftijd, die zelf nog nooit Vietnam uit was geweest. Zonder acht te slaan op haar CV, vroeg hij haar of zij wist wie Michael Phelps was. Zij wist dat hij een zwemkampioen was, waarna de interviewer haar duidelijk maakte dat 'hij in het water misschien wel een kampioen was, maar als je hem op het land zou zetten zou hij een belabberde hardloper zijn'. De sollicitatie ging verder. Of ze wist welke leerstijlen Amerika en Europa erop nahouden. Zij dacht dat het verschil lag in het gebruik van tussentijdse toetsen en eindtesten. Nou dat was natuurlijk veel te oppervlakkig. Of ze niet zelf kon bedenken dat Amerika altijd overal op voorbereid wilde zijn en dat ze in Europa meer geinteresseerd zijn in de samenvatting van een periode. Of dat nog niet genoeg irrelevant was moest ze ook specifieke websites en krantnamen opgeven die ze dagelijks las en wat het allerlaatste nieuws was dat ze had gelezen voordat ze naar deze sollicitatie kwam. Zij shockte hem door te vertellen dat ze de aandacht had laten vallen op een bericht dat een meisje de keel van een man (vermoedelijk een uitgehuwelijkte kandidaat die haar belaagde) had doorgesneden en nu naar de gevangenis moest....ook al is ze niet terug gebeld voor de positie, zo heeft ze in ieder geval een permanente indruk op hem achter gelaten...

Ander voorbeeld is een Vietnamees die net terug is van zijn studie in Australie, nu werkend voor een verzekeringsmaatschappij in Hanoi. Doordat hij in Australie te maken heeft gehad met een meer actieve manier van leren en participeren heeft hij nu enige moeite zich weer te schikken naar het hierarchische systeem van het Vietnamese bedrijf. Eigen initiatief en inbreng passen niet bij respect voor meerderen (zowel in gezag als in leeftijd). Dus ook deze jongen denkt erover om een master te doen in het buitenland. Een ander Vietnamees meisje die communicatie en pr doet van een chique restaurant annex loungebar zegt moeite te hebben met het aantrekken van het jonge, hippe Vietnamese publiek. Zij hebben geld zat, maar prefereren bia hoi (vers bier uit de tap wat voor 17 cent op de hoek van de straat kan worden genuttigd op miniscule krukjes) en karaoke boven de luxe (Westers geinspireerde) uitgaansgelegenheden. East meets West heeft in deze gevallen nog een lange weg te gaan. Ook al blijven culturele waarden en systemen daardoor intact, voor de nieuwe generatie die steeds meer oog krijgt voor wat er zich buiten de grenzen van Vietnam afspeelt zal de overbrugging een belangrijke taak worden.